مقدمه
کمبود عناصر غذایی یکی از رایج‌ترین مشکلات مزارع و باغ‌های ایران است. حتی اگر خاک شما کود کافی داشته باشد، بعضی عناصر ممکن است به دلیل pH بالا، شوری خاک یا ترکیب نامناسب کودها در دسترس ریشه نباشند.
شناخت علائم کمبود، کشاورز را قادر می‌کند در زمان مناسب کوددهی کند، محصول سالم و باکیفیت تولید کند و هزینه اضافی را کاهش دهد. در این مقاله، تمام علائم کمبود مهم‌ترین عناصر غذایی را به زبانی ساده و همراه با تصاویر ذهنی توضیح می‌دهیم.
—
فهرست سرفصل‌ها
1. چرا کمبود عناصر در خاک‌های ایران زیاد است؟
2. عناصر متحرک و غیرمتحرک؛ تشخیص سریع
3. کمبود ازت (N) و اثر آن روی رشد
4. کمبود فسفر (P) و تأثیر آن روی ریشه و گل‌دهی
5. کمبود پتاسیم (K) و نقش آن در کیفیت محصول
6. کمبود کلسیم (Ca) و اثر آن روی میوه و بافت گیاه
7. کمبود منیزیم (Mg) و علائم روی برگ‌ها
8. کمبود آهن (Fe) و کلروز برگ‌های جوان
9. کمبود روی (Zn) و مشکلات رشد و گل‌دهی
10. کمبود بر (B) و ریزش گل و میوه
11. روش‌های جلوگیری و برنامه تغذیه مناسب
12. جدول تشخیص سریع کمبود عناصر
—
چک‌لیست سریع کشاورز برای تشخیص کمبود عناصر
برگ پایینی زرد → احتمال کمبود N یا Mg
برگ بالایی زرد → کمبود Fe یا Zn
حاشیه برگ سوخته → کمبود K
برگ‌ها کوچک و فاصله میان‌گره کوتاه → کمبود Zn
برگ‌ها پیچ خورده یا گل ریزش دارد → کمبود Ca یا B
برگ‌ها بنفش یا قرمز → کمبود P
—
۱. چرا کمبود عناصر در خاک‌های ایران زیاد است؟
خاک اکثر مزارع ایران:
آهکی و قلیایی (pH بالا)
کم مواد آلی و نیتروژن
مصرف نامنظم کود (فقط اوره یا فقط فسفر)
این عوامل باعث می‌شوند حتی اگر خاک عناصر داشته باشد، گیاه نتواند آن‌ها را جذب کند و علائم کمبود در برگ‌ها، ساقه و میوه ظاهر شود.
—
۲. عناصر متحرک و غیرمتحرک
عناصر متحرک (N، Mg، K): کمبود روی برگ‌های پیر اول دیده می‌شود.
عناصر غیرمتحرک (Fe، Zn، Ca، B): کمبود روی برگ‌های جوان و نوک شاخه مشخص می‌شود.
این قانون ساده به کشاورز کمک می‌کند علائم را سریع تشخیص دهد و کوددهی هدفمند انجام دهد.
—
۳. کمبود ازت (N)
علائم:
زردی برگ‌های پایینی (زرد یکنواخت)
کاهش رشد بوته و ساقه نازک
کوچک شدن برگ‌ها
محصول کم و کم‌وزن
راه‌حل:
کود اوره یا سولفات آمونیوم
استفاده از NPK با درصد ازت بالا
کوددهی منظم و به صورت مرحله‌ای
—
۴. کمبود فسفر (P)
علائم:
برگ‌ها سبز تیره یا بنفش
رشد ریشه ضعیف و کم‌عمق
تأخیر در گل‌دهی و تولید میوه
بوته کوچک و کوتاه
راه‌حل:
کود MAP، DAP
فسفر مایع یا پودری متناسب با خاک
ترکیب با کودهای نیتروژنه برای رشد بهتر
—
۵. کمبود پتاسیم (K)
علائم:
سوختگی حاشیه برگ‌ها
حساسیت به تنش خشکی و گرما
کاهش کیفیت و اندازه میوه
کاهش وزن نهایی محصول
راه‌حل:
سولفات پتاسیم یا نیترات پتاسیم
محلول‌پاشی برای جذب سریع
—
۶. کمبود کلسیم (Ca)
علائم:
سرخشکی نوک برگ‌ها
ترک خوردن میوه، پوسیدگی گلگاه در گوجه
ضعف بافت گیاه و ریزش گل
راه‌حل:
نیترات کلسیم، کلسیم کلات
محلول‌پاشی برای محصولات حساس مانند گوجه و فلفل
—
۷. کمبود منیزیم (Mg)
علائم:
زردی بین رگبرگ‌ها در برگ‌های پایینی
ایجاد خطوط V شکل روی برگ
برگ‌ها ریز و کم‌رنگ
راه‌حل:
سولفات منیزیم (سولومگ)
مصرف مرحله‌ای در طول رشد
—
۸. کمبود آهن (Fe)
علائم:
زردی شدید برگ‌های جوان با رگبرگ سبز (کلروز)
توقف رشد نوک شاخه‌ها
ضعف عمومی گیاه
راه‌حل:
کود آهن کلاته EDDHA مخصوص خاک‌های آهکی
محلول‌پاشی روی برگ و مصرف خاکی
—
۹. کمبود روی (Zn)
علائم:
برگ‌ها ریز و فاصله میان‌گره کوتاه
شکل چروکیده برگ‌ها
کاهش تشکیل گل و میوه
راه‌حل:
سولفات روی
روی کلاته
محلول‌پاشی در ابتدای رشد
—
۱۰. کمبود بر (B)
علائم:
ریزش گل
چوب‌پنبه‌ای شدن ساقه
ترک خوردن میوه‌ها
سیاه شدن نوک ریشه
راه‌حل:
اسیدبوریک
کودهای مایع حاوی بر
محلول‌پاشی و مصرف خاکی متناسب با نیاز محصول
—
۱۱. روش‌های جلوگیری و برنامه تغذیه مناسب
آزمایش خاک هر ۲–۳ سال
کوددهی مرحله‌ای با NPK و ریزمغذی‌ها
استفاده از کودهای کلاته برای خاک‌های آهکی
۱۲. جدول تشخیص سریع کمبود عناصر
عنصر علائم اصلی محل ظهور
N زردی برگ‌های پایین برگ پیر
P برگ بنفش و رشد ریشه ضعیف همه برگ‌ها
K سوختگی حاشیه برگ برگ میانی
Ca سرخشکی، ترک میوه برگ جوان
Mg زردی بین رگبرگ‌ها برگ پایینی
Fe زردی برگ‌های جوان با رگبرگ سبز برگ جوان
Zn برگ ریز، میان‌گره کوتاه برگ جوان
B ریزش گل، ترک میوه شاخه و میوه
—
جمع‌بندی
تشخیص کمبود عناصر غذایی از روی برگ، ساقه و رشد محصول به کشاورز امکان می‌دهد کوددهی هدفمند، کاهش هزینه و افزایش محصول سالم داشته باشد. با استفاده از جدول و چک‌لیست، حتی بدون آزمایشگاه می‌توان کمبودها را سریع تشخیص داد و برنامه تغذیه مناسبی تنظیم کرد.
بدون دیدگاه