کوددهی در خاک اسیدی و قلیایی

کوددهی در خاک اسیدی و قلیایی (راهنمای کامل و کاربردی برای کشاورزان)

 

کوددهی در خاک اسیدی و قلیایی؛ چرا مهم است؟

خیلی از کشاورزان از کمبودهای غذایی، کاهش عملکرد، زردی برگ‌ها و ریزش گل شکایت می‌کنند؛
در حالی که مشکل اصلی نه کود است، نه سم… بلکه pH خاک است.

pH تعیین می‌کند که گیاه چه مقدار از کود را می‌تواند جذب کند.
یعنی ممکن است بهترین کود را بدهید، اما چون pH نامناسب است:

کود جذب نمی‌شود

گیاه دچار کمبود می‌شود

محصول کم می‌شود

هزینه کود بالا می‌رود

در این مقاله به زبان کاملاً ساده توضیح می‌دهیم:

خاک اسیدی چیست؟

خاک قلیایی چیست؟

کدام عناصر در pHهای مختلف جذب می‌شوند؟

چه کودی مناسب خاک اسیدی است؟

چه کودی مناسب خاک قلیایی است؟

چگونه pH زمین را اصلاح کنیم؟

 

فهرست سرفصل‌ها

1. خاک اسیدی و قلیایی یعنی چه؟

2. pH مناسب برای محصولات کشاورزی

3. مشکلات کوددهی در خاک اسیدی

4. مشکلات کوددهی در خاک قلیایی

5. بهترین کودها برای خاک اسیدی

6. بهترین کودها برای خاک قلیایی

7. جدول جذب عناصر در pHهای مختلف

8. روش‌های اصلاح خاک اسیدی

9. روش‌های اصلاح خاک قلیایی

10. برنامه پیشنهادی کوددهی بر اساس pH

11. جمع‌بندی کاربردی برای کشاورز

—

۱. خاک اسیدی و قلیایی یعنی چه؟

pH از ۰ تا ۱۴ اندازه‌گیری می‌شود:

کمتر از ۷ → اسیدی

۷ → خنثی

بیشتر از ۷ → قلیایی (شور/آهکی)

برای بیشتر محصولات کشاورزی، pH مناسب ۶ تا ۷ است.

—

۲. pH مناسب برای محصولات کشاورزی

سبزیجات (گوجه، خیار، بادمجان): ۶ تا ۶.۸

درختان پسته و زیتون: ۷ تا ۸

سیب، مرکبات، هلو: ۶ تا ۷

گلخانه‌ها: ۵.۸ تا ۶.۵

 

—

۳. مشکلات کوددهی در خاک اسیدی

وقتی pH پایین باشد (اسیدی):

فسفر در خاک قفل می‌شود

کلسیم و منیزیم کاهش می‌یابد

آهن و منگنز بیش از حد آزاد می‌شود و مسمومیت ایجاد می‌کند

رشد ریشه کم می‌شود

کودهای معمولی جذب مناسبی ندارند

کشاورز معمولاً علائم را اشتباه می‌گیرد و فکر می‌کند «کود کم داده»، در حالی که مشکل اسید بودن خاک است.

—

۴. مشکلات کوددهی در خاک قلیایی (آهکی)

این مشکل در ایران بسیار رایج است.

در pH بالای ۷.۵:

آهن، روی، منگنز و فسفر قفل می‌شوند

گیاه زرد می‌شود حتی با کود زیاد

خاک شور می‌شود

مصرف زیاد کود هیچ اثری ندارد

رشد ریشه کم می‌شود و باردهی پایین می‌آید

بیشتر زردی‌ها در ایران، از قلیایی بودن خاک است نه کمبود کود.

—

۵. بهترین کودها برای خاک اسیدی

در خاک اسیدی نیاز داریم pH را کمی بالا ببریم و عناصر قفل شده را آزاد کنیم.

کودهای مناسب خاک اسیدی:

کود کلسیمی (نیترات کلسیم)

کود منیزیمی

فسفر به صورت دی‌آمونیوم فسفات (DAP)

کودهای NPK با پتاس بالا

آهک کشاورزی (به مقدار کم و برنامه‌دار)

اجتناب از کودهایی مثل:

سولفات آمونیوم

اوره زیاد

گوگرد به تنهایی

چون خاک را باز هم اسیدی‌تر می‌کنند.

—

۶. بهترین کودها برای خاک قلیایی (آهکی)

✔ کدام کودها مناسب خاک قلیایی هستند؟

سولفات آمونیوم → اسیدی‌کننده خاک

سولفات پتاسیم

سولفات منیزیم

کودهای آهن، روی و منگنز به صورت کلات EDDHA (بهترین جذب در pH بالا)

فسفریک اسید در سیستم آبیاری

✔ از چه چیزهایی باید در خاک قلیایی دوری کرد؟

نیترات کلسیم زیاد

دی‌آمونیوم فسفات (DAP)

آهک

کودهای قلیایی یا با pH بالا

این مواد pH را بالاتر برده و مشکلات را شدیدتر می‌کنند.

—

۷. جدول جذب عناصر غذایی در pHهای مختلف

pH خاک عناصر قابل جذب عناصر قفل شده

۵ – ۶ (اسیدی) آهن، منگنز، روی کلسیم، منیزیم، فسفر
۶ – ۷ (خنثی) بیشترین جذب برای همه عناصر کمترین قفل‌شدگی
۷.۵ – ۸.۵ (قلیایی) کلسیم، منیزیم آهن، روی، فسفر، منگنز

 

—

۸. روش اصلاح خاک اسیدی

اگر pH زیر ۶ باشد:

✔ ۱. استفاده از آهک کشاورزی

مؤثرترین روش.
هر هکتار بین ۱ تا ۳ تن، بسته به pH.

✔ ۲. مصرف کودهای کلسیم‌دار

برای بالا بردن pH و بهبود رشد ریشه.

✔ ۳. استفاده از مواد آلی

کود دامی پوسیده + کمپوست
کمک به تثبیت pH.

—

۹. روش اصلاح خاک قلیایی

این قسمت برای اکثر زمین‌های ایران ضروری است.

✔ ۱. استفاده از گوگرد پودری + باکتری تیوباسیلیوس

بهترین و پایدارترین روش کاهش pH.

✔ ۲. تزریق اسید فسفریک یا اسید نیتریک در آبیاری

باعث کاهش موقتی pH و آزادسازی فسفر.

✔ ۳. کودهای کلاته EDDHA

تنها نوعی که در pH بالا جذب دارد (برای آهن، روی، منگنز).

✔ ۴. استفاده از هیومیک اسید

کمک به کاهش pH ریشه

افزایش جذب کود

کاهش شوری

✔ ۵. مصرف کودهای سولفاته

سولفات پتاس – سولفات منیزیم – سولفات آمونیوم
همگی pH را پایین می‌آورند.

—

۱۰. برنامه عملی کوددهی بر اساس pH خاک

اگر خاک اسیدی است (pH زیر ۶):

استفاده از آهک

مصرف کودهای کلسیمی

کاهش کودهای سولفاته

افزایش کودهای NPK متعادل

پرهیز از گوگرد و سولفات آمونیوم

اگر خاک قلیایی است (pH بالای ۷.۵):

مصرف گوگرد و اسیدها

استفاده از کودهای سولفاته

استفاده از آهن و روی کلاته EDDHA

کاهش کلسیم و فسفر قلیایی

افزایش هیومیک اسید در طول فصل

 

—

۱۱. جمع‌بندی کاربردی برای کشاورز

اگر کود می‌دهید اما:

برگ زرد می‌شود

رشد کم است

میوه کوچک می‌ماند

کود اثر نمی‌کند

تقریباً همیشه مشکل pH زمین است.

پس قبل از خرید کود:

1. pH خاک را اندازه بگیر

2. بر اساس pH کود بده

3. در خاک‌های قلیایی → گوگرد و کودهای کلاته

4. در خاک‌های اسیدی → آهک و کودهای کلسیمی

5. هیومیک اسید در هر دو خاک مفید است

 

کود مناسب + pH مناسب = بیشترین عملکرد با کمترین هزینه